Algemene projectomschrijving
De stalen landmark Waterwoud is de eerste in een reeks lokale belevingsplekken (Maaspoints) langs de Maas: plekken die specifiek zijn ontworpen om de relatie tussen de Rotterdammers en de rivier te versterken door inwoners in direct contact te brengen met de specifieke cyclische ecologie van het water. De Maaspoints creëren een nieuw, geïntegreerd deel van de stad langs de Maas, waar de inwoners van Rotterdam het veranderende landschap en ecologie langs de Maas kunnen ervaren: zien, horen en voelen.
De zuidwestelijke punt van het eiland Van Brienenoord, tussen de rivier en de stad, is de plek voor het eerste werk binnen het netwerk van Maaspoints. Het eiland Van Brienenoord staat bekend vanwege het uitzicht: op de skyline van Rotterdam en op de iconische Van Brienenoord brug, waar schepen voorbijvaren en de natuur floreert. Het ligt op het kruispunt van stedelijk/industrieel weefsel en het rivierlandschap. Dit punt biedt een unieke plek om de relatie tussen rivier en stad, tussen mens en natuur te ervaren. Het hoofdthema van Waterwoud is dan ook “natuur-inclusiviteit.” Het site-specifieke thema wordt gegeven door de plek zelf: gevormd door natuurlijke en industriële processen, Van Brienenoord is een samenkomst van industrieel erfgoed en natuurlijke processen. Op deze plek is Waterwoud ontworpen als een woud van stalen buizen dat een uitkijkpunt over de Maas vormt. Een stevig en tegelijk poëtisch en mysterieus bouwwerk.
Het project is een initiatief van Van Oord. De eerste Maaspoint is een geschenk aan de stad ter gelegenheid van het 150-jarig jubileum van het bedrijf. Gevestigd in Rotterdam aan de Maas bij de Brienenoordbrug, werkt het internationale baggerbedrijf tussen land en water. Werkend met natuur, water en de elementen aan havens, toerisme en klimaat, is samen met Gemeente Rotterdam het Maaspoint concept bedacht. Om het idee uit te werken voor de eerste Maaspoint zijn NEXT architect en H+N+S Landschapsarchitecten betrokken. Het ontwerp is eind 2018 gepresenteerd bij de uitreiking van het predicaat Koninklijk voor Van Oord. In februari 2019 betrekt Van Oord voor het constructieve staal ontwerp en Waterbouw Hakkers. Na maanden voorbereiding, droogleggen, graven en bouwen werd Waterwoud op 5 november 2019 officieel geopend door wethouder en loco-burgemeester Bert Wijbenga en CEO Pieter Van Oord.
Beschrijving staalconstructie en/of gebruik van staal
De materialen zijn sterk verbonden met de plek, de stedelijk maritieme omgeving en de natuur. Meerpalen vormen de basis. Deze stalen buizen die in de scheepvaart worden gebruikt voor het aanmeren van boten zijn een bekend aanzicht in de havenstad Rotterdam en verwijzen direct naar de industriële traditie van de stad. Bomen, meerpalen en de robuuste omgeving hebben de keuze bepaald overwegend natuurlijke onbehandeld materialen te kiezen. Bij voorkeur met een homogene warme kleur zoals Corten en duurzaam onbehandeld hout.
Het ontwerp van Waterwoud bestaat uit 24 stalen meerpalen met een diameter van 600 mm. 16 van deze staan in het water en 8 op de kade. Een deel van de palen zijn constructief en dragen het pad. De andere palen zijn voorzien van uitsparingen voor de lokale flora en fauna, waaronder de aanwezige vleermuizen en de spindotterbloem. Tussen het woud van stalen buizen loopt één route waarlangs: je enerzijds omhoog kunt lopen om te genieten van het panoramische uitzicht op de skyline van de stad, de voorbijvarende schepen en de snel veranderende zuidoever van de Maas (eilandnatuur). Anderzijds kun je afdalen in de wondere wereld van de getijden-waterflora en -fauna. (deltanatuur). Dit hoog-laag spel reageert op de getijden en de bezoeker kan dit visueel en zelfs fysiek ervaren (voelen, horen).
Op de kade staan een aantal buizen als zitelementen binnen de recreatieroute langs de rivier. De verschillende hoogtes van de palen en het pad zijn ontworpen in directe relatie met de getijden en de verschillen in het waterpeil. Het laagste punt van het pad ligt in het getijdeniveau en staat geregeld onder water, waardoor de getijden nog sterker ervaarbaar worden. Tussen de palen van het woud wordt de dynamiek van de getijdenatuur goed zichtbaar.
Bijzondere aspecten bouwkundig concept / ontwerp
Ecologie en biodiversiteit
Vormgeving, slankheid van de constructie, afwerking, voorzieningen voor flora en fauna, lasdetails, materiaalkeuze en vooral “strak” detailleren zijn onderwerp van gesprek tussen architecten, constructeurs, ecologen en toekomstig beheerder.
Het resultaat van deze samenwerking is een uitkijkpunt met een bijzonder concept en ontwerp: een woud van palen bij het Brienenoord eiland die verwijzen naar de meerpalen op de Maas en de bomen van het eiland om land, water en natuur te verbinden. Om de deltanatuur te zien en te beleven, zijn voorziening opgenomen voor vleermuizen, vogels, zoetwatermosselen en de kenmerkende spindotterbloem. Uitzichtpunten op verschillende hoogtes bieden uitzicht op skyline de van Rotterdam.
Centraal bij dit stalen werk staan thema’s die de identiteit van de stad maken, zoals de relatie met de Maas, met de haven, de industrie en de ecologische diversiteit. Waterwoud wil de diversiteit en het cyclische karakter van de lokale ecologie ervaarbaar maken. Ecologische maatregelen waren dus niet alleen een integraal onderdeel van het ontwerp, maar het uitgangspunt.
De structuur biedt schuilplaatsen voor de lokale deltanatuur. Het onderste deel van de stalen palen is een plek voor de lokale deltaflora, waaronder de spindotterbloem, een icoon van de Nederlandse deltaflora. De hogere delen van de palen bieden speciale voorzieningen voor vleermuizen en vogels die op zoek zijn naar een schuilplaats of broedplaats.
Verschillende soorten leven onder verschillende omstandigheden op verschillende hoogtes en getijden. Vanaf het begin van het ontwerp, i.s.m. met ecologie-experts brachten we de behoeften van de verschillende soorten in kaart en gebruikten deze eisen als een integraal onderdeel van het ontwerpproces.
Bijzondere constructieve slimmigheden / detailleringen
Waterwoud wordt gevormd door een reeks (corten-)stalen palen die een dubbele uitkijkpunt vormen met verschillende routes en ervaringen van de eiland- en deltanatuur. Het werk laat verschillende bijzondere constructieve slimmigheden en detailleringen zien: alle gerelateerd aan de relatie met de rivier en de stad.
Zo is gekozen om de vlonders van de uitzichtpunten in Corten uit te voeren vanwege de patina. Maar vanuit de optiek van beheer zijn delen die door de waterstanden en getijden onder water kunnen komen te staan in traditioneel staal uitgevoerd (de conserverende patina film van Corten zou door wisselende waterstanden worden weggenomen). De onderste vlonder is bewust afwijkend open ontworpen om het contact met het water te benadrukken. Ook zorgt deze open afwerking voor de zelfreinigende werken door het water (beheer).
Om de verticaliteit te benadrukken is gekozen voor geselecteerde langsnaad gelaste voorraadbuizen waarbij het niveau van eventuele rondnaden niet in het zicht komen. De buispalen en de vlonders zijn voor een homogene kleur en structuur aangestraald. Bilinga hout is gekozen vanwege de hoge duurzaamheidsklasse, de initieel gele kleur (vanwege spindotterbloem) en een vergrijzing in tijd vergelijkbaar met Teak. Detailleringen in hout komen terug in de verticale uitwerking van de vogelhuisjes. Als contrast – en als verbinding naar het stedelijk karakter – zijn leuningen in RVS webmesh uitgevoerd met mooie en verfijnde detaillering.
Bijzondere aspecten uitvoering
Strak laswerk, scherpe lijnen, slanke taps toelopende overstekken van vlonders uitlopend op 5 cm en gesloten doosconstructies met onzichtbare verstijvingen geven de vakman en constructeur stof tot nadenken. Verholen gootjes, niet zichtbare spuwers en het bol zetten van het dek voor de afwatering, laten de liefde voor het vak zien als we in de looplijn stak gezette traptreden naadloos in elkaar overvloeien. De corten-stalen vlonders en trappen zijn in delen (met hart) gemaakt in door van Haaften Sleeuwijk. Zijn passie voor het vak en de aandacht van het projectteam voor details heeft zich vertaald in een prachtig eindproduct.
Een ander bijzonder adpect in de uitvoering was het betrekken van de lassers De Boer & De Groot. De uitvoeringslocatie valt de helft van de tijd droog en is qua diepgang beperkt. Om de mogelijke impact op de omgeving zo veel mogelijk te beperken is ervoor gekozen de buispalen te trillen vanaf een droog-vallend schip, de Durk van De Boer & De Groot. Het lasbedrijf werkt regulier op deze manier op de Wadden. Constructieve veldlassen voor de opzetstukken van de palen zijn zorgvuldig gepositioneerd en gefit. Afgelast op tij met dezelfde lasmethode als de prefab stukken.
Binnen een tijdsbestek van een ruim half jaar is het project overgedragen aan de Gemeente Rotterdam. De samenwerking binnen dit project kenmerkt zich door het samenbrengen van alle perspectieven van Architectuur, Ecologie, Technologie en Beheer. Maar vooral gedrevenheid en de wil er iets speciaals en moois van te maken. Zoveel trots op een project met respect voor ieders vakmanschap.
Bijzondere functionele aspecten van het bouwwerk
De Maaspoints creëren een nieuw, geïntegreerd deel van de stad langs de Maas, waar de inwoners van Rotterdam veranderende landschap en ecologie van de rivier kunnen zien, horen, voelen en ervaren. Het project is een initiatief van het aannemingsbedrijf van bagger-, waterbouwkundige en offshore projecten Van Oord ter gelegenheid van het 150-jarig jubileum van het bedrijf.
Iedere plek langs de Maas heeft verschillende kenmerken, flora en fauna, die het vertrekpunt vormen voor het ontwerp van elke Maaspunt. De Maaspoints worden zo een netwerk van unieke uitkijkpunten die de diversiteit, identiteiten en landschappen langs de rivier weerspiegelen. Hoewel iedere Maaspoints een eigen thema heeft (van ecologie tot sport en recreatie), hebben alle Maaspoints een aantal gemeenschappelijke kenmerken in structuur en concept. Ze bestaan allemaal uit een reeks palen, die subtiel verwijzen naar de Rotterdamse haven en de activiteiten van Van Oord. Met hun eigen specifieke en plaatsgebonden kenmerken, vormen de Maaspoints een intrigerende familie: een netwerk dat zowel de stad Rotterdam als de Maas op een nieuwe en verrassende manieren laat ervaren. Een poëtische, mysterieus woud die haven, natuur, stad en mensen met elkaar verbindt.
Waterwoud is in deze zin een vertrekpunt: de eerste stap in een reeks punten langs de Maas om de rijkdom van het deltalandschap te ervaren.
Duurzaamheid
Waterwoud is een uniek kunstwerk voor de stad Rotterdam en is ontstaan in samenhang met de ontwikkeling van de getijdeparken. Het is de eerste in een reeks lokale belevingsplekken (Maaspoints) en concentreert zich op het thema ‘natuur-inclusiviteit’.
Al vanaf de eerste nederzettingen, bouwt men langs rivieren. Stad en rivier zijn onlosmakelijk met elkaar verbonden. Zo ook Rotterdam, die van oudsher wordt bepaald door haar relatie tot de Maas. Toch kwam de stad Rotterdam in de loop der jaren steeds verder weg te staan van de natuurlijke processen van de rivier. Dit is nu aan het veranderen: om hoofd te kunnen bieden aan de uitdagingen van de toekomst, keert de stad zich weer naar het water. Door de getijdennatuur van de Maas te omarmen, worden diversiteit en veerkracht gebracht in dit unieke stedelijke rivierlandschap. In dit kader ontwikkelt de stad Rotterdam zogeheten getijdenparken langs de Maas.
Materiaalgebruik (efficiëntie)
Waterwoud is deels in staal en deels in Cortenstaal uitgevoerd. Vanuit de optiek van efficiëntie en beheer zijn delen die door de waterstanden en getijden onder water kunnen komen te staan in traditioneel staal uitgevoerd (de conserverende patina film van Corten zou door wisselende waterstanden worden weggenomen). De onderste vlonder is bewust afwijkend open ontworpen om het contact met het water te benadrukken. Ook zorgt deze open afwerking voor de zelfreinigende werken door het water (beheer).
Om de verticaliteit te benadrukken is gekozen voor geselecteerde langsnaad gelaste voorraadbuizen waarbij het niveau van eventuele rondnaden niet in het zicht komen. De buispalen en de vlonders zijn voor een homogene kleur en structuur aangestraald. Bilinga hout is gekozen vanwege de hoge duurzaamheidsklasse, de initieel gele kleur (vanwege spindotterbloem) en een vergrijzing in tijd vergelijkbaar met Teak. Detailleringen in hout komen terug in de verticale uitwerking van de vogelhuisjes. Als contrast – en als verbinding naar het stedelijk karakter – zijn leuningen in RVS webmesh uitgevoerd met mooie en verfijnde detaillering.
Energiegebruik en verbruik tijdens bouw en gebruik
Waterwoud is zuinig in energieverbruik, zowel tijdens de bouw als tijdens het gebruik.
Verschillende slimme keuzes zijn in het ontwerp gemaakt om de onderhoudskosten zo lag mogelijk te houden. Door het gebruik van staal veroudert het werk mooi. De onderste vlonder is open ontworpen en zorgt zo voor een natuurlijke zelfreinigende werking door het water. Ook de kunstmatige nesten voor vogels en vleermuizen hebben een intelligent low-tech en duurzaam reinigingssysteem. Ze worden schoongemaakt en onderhouden in samenwerking met een lokale groep van natuurvrijwilligers en schoolkinderen. Zo worden de Maaspoints een integraal onderdeel van Rotterdam en de educatieve programma’s van de stad.
Mate van overlast (bouwwerkzaamheden) voor mens en dier
De uitvoeringslocatie valt de helft van de tijd droog en is qua diepgang beperkt. Om de mogelijke impact op de omgeving zo veel mogelijk te beperken is ervoor gekozen de buispalen te trillen vanaf een droog-vallend schip, de Durk van De Boer & De Groot. Het lasbedrijf werkt regulier op deze manier op de Wadden. Constructieve veldlassen voor de opzetstukken van de palen zijn zorgvuldig gepositioneerd en gefit. Afgelast op tij met dezelfde lasmethode als de prefab stukken.
Innovaties op product-, concept- en bouwniveau
Verbinden van mensen, rivier en stad
De Maaspoints zijn lokale ervaringsplekken die inwoners verbinden met hun rivier en de natuur. Het netwerk van Maaspoints is een sterk onderdeel binnen de recreatieve route langs de rivier en het maakt de Maas tot een nieuwe publieke ruimte voor de stad. Het is een geschenk voor de Rotterdammers: om door de inwoners gebruikt en ervaren te worden tijdens hun wandelingen. Ouders nemen kinderen hier naartoe om de natuur te ervaren en om kleine dieren en planten te zien groeien. Fietsers en wandelaars stoppen hier om uit te rusten en van het uitzicht te genieten.
Waterwoud heeft een sterk recreatief en cultureel karakter en is diep ingebed in het stadsleven van de Rotterdammers. De Maas is de belangrijkste stedelijke publieke ruimte van Rotterdam. Het vormt een verbinding tussen de Noord en Zuid-delen van de stad. Het verbindt de stad met de haven, de zee, Europa en de rest van de wereld. De rivier en de kade hebben een enorm potentieel als aantrekkelijke openbare ruimtes: een plek waar mensen kunnen genieten. De Maaspoints dragen hier concrete aan bij door de natuurwaarde te versterken. Door de harde randen langs de kades te veranderen in zachte, natuurlijke oevers ontstaat een aantrekkelijk en betekenisvol getijdenpark langs de Maas. Waterwoud is de eerste stap in deze nieuwe ervaring van de rivier als de levensader van de stad. Het nodigt mensen uit om in contact te komen met de rivier en de vele kwaliteiten ervan te ervaren.
